Jeszcze 100 lat temu nie było w Polsce ani jednego żubra. Dziś żyje tu prawie 1/3 światowej populacji tego gatunku. Według danych z 2019 r. było to dokładnie 2269 osobników, z tego 221 w hodowlach zamkniętych i 2048 w stadach wolnych.

Na terenie naszego kraju mamy 6 stad wolnościowych. Największa wolno żyjąca grupa tych zwierząt licząca 770 osobników występuje na terenie Puszczy Białowieskiej, a najmniejsza, składająca się z 9 osobników, w Puszczy Augustowskiej, jednak jest to stado bardzo młode, bo powstało w 2018 r. Żubry żyjące na wolności spotkamy również w Bieszczadach (668 os.), w lasach zachodniopomorskich (305 os.), w Puszczy Knyszyńskiej (184 os.) i Boreckiej (112 os.).

Ośrodki hodowli żubrów i zagrody pokazowe rozmieszczone są w 23 miejscach na terenie całej Polski. Żubry w nich hodowane stanowią rezerwę genetyczną dla zwierząt żyjących na wolności.

Podstawowym zagrożeniem dla gatunku jest jego niewielka populacja i bardzo niska zmienność genetyczna wynikająca z małej liczby założycieli. Wszystkie żyjące obecnie na świecie żubry wywodzą się od zaledwie 12 osobników. Trudno jest zatem uniknąć kojarzenia zwierząt blisko ze sobą spokrewnionych, które przyczynia się do obniżenia odporności, a w następstwie do podatności na choroby. W ostatnim czasie szczególnie częsta jest telazjoza (choroba pasożytnicza oczu) i gruźlica bydlęca (zakaźna choroba, która może prowadzić do likwidacji całego stada).

Równie istotnym zagrożeniem jest ograniczona ilość obszarów, na których żubry mogą żyć. Zwierzęta te potrzebują ogromnych terenów pozbawionych dróg, czy zabudowań. Przykładowo stado składające się z 15–20 osobników potrzebuje do swobodnego życia i rozwoju około 100 km². Duże skupienie żubrów na niewielkich terenach powoduje zwiększone ryzyko przenoszenia chorób.

Duża liczebność żubrów na danym obszarze oznacza również zbyt małą bazę żerową dla stada. To z kolei prowadzi do tego, że zwierzęta szukają pokarmu na polach uprawnych. Żerując na polach nie tylko zadeptują i zjadają uprawy. W ich organizmach kumulują się szkodliwe substancje zawarte w środkach ochrony roślin.

Opieka nad stadem żubrów to praca na pełen etat przez cały rok. Leśnicy, naukowcy i miłośnicy przyrody troszczą się o to, by zwierzęta te czuły się dobrze i miały jak najlepsze warunki do życia w naturze. Dbają o wodopoje, oczka wodne, budują brogi i paśniki, w których wykładany jest pokarm. Rekultywują i tworzą śródleśne łąki oraz odnawiają stare sady i sadzą nowe drzewa owocowe. Zajmują się całoroczną obserwacją stad – sprawdzają ich liczebność, rozmieszczenie i stan zdrowia. Prowadzą badania naukowe, gromadzą materiał genetyczny, by poszerzyć wiedzę o gatunku i czynnie go chronić. Pilnują zdrowia żubrów i zapewniają im opiekę weterynaryjną. W celu zwiększenia aktualnego zasięgu i wzbogacenia stad już istniejących przewożą żubry zarówno między polskimi hodowlami, jak i wysyłają do innych państw. Latem koszą łąki, żeby jesienią napełnić sianem „leśne stołówki”. Wspólne działania Lasów Państwowych, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Białowieskiego Parku Narodowego oraz Stowarzyszenia Miłośników Żubrów przynoszą dobre rezultaty i dzięki nim możemy spokojnie delektować się widokiem żubrów oraz z nadzieją patrzeć w przyszłość.

Tekst: Karolina Ziółkowska