22 stycznia 1863 roku w Królestwie Polskim wybuchło powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu.

Jednym z pierwszych działań związanych z powstaniem było powołanie Tymczasowego Rządu Narodowego, którego zadaniem było organizowanie cywilnej i wojskowej administracji na ziemiach polskich. Oczywiście nadal funkcjonowały organy administracji cywilnej i wojskowej Królestwa Polskiego ściśle podporządkowane Rosji. Powodowało to niebezpieczny dla ludności cywilnej dualizm, która zmuszona była w wielu sytuacjach podporządkowywać się zarówno władzom powstańczym jak i rządowym.

Jedną z grup zawodowych, która znalazła się w takiej sytuacji byli leśnicy Lasów Rządowych. W momencie wybuchu powstania wszystkie urzędy leśne oraz ich zwierzchnicy (Wydział Dóbr i Lasów w KRPiS oraz Sekcje Dóbr i Lasów Rządowych w Rządach Gubernialnych) zawieszeni zostali w próżni. Relacje służbowe związane z podległością w zasadzie nie działały, a jedynym ich praktycznym aspektem była prowadzona wzajemnie korespondencja. Działania podejmowane przez urzędy leśne, przez każdą ze stron władzy były uznawane za niewłaściwe i narażały leśników na różne konsekwencje. Taka sytuacja panowała do czasu upadku zrywu powstańczego.

W różnych formach zrywu powstańczego udział wzięło wielu leśników, lecz temat ten nie został do końca zbadany i dzisiaj trudno o całościowe podsumowania.

W Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie przed kilku laty przyjrzeliśmy się bliżej postaci Ludomira Benedyktowicza, który w roku 1861 rozpoczął nauki w Zakładzie Praktyki Leśnej w Feliksowie koło Broku. Jego nauczycielem był Wojciech Jastrzębowski. Na wieść o powstaniu uczniowie szkoły leśnej przyłączyli się do powstania, formując oddział pod powództwem Władysława Cichorskiego (tu Benedyktowicz odbył staż wojskowy), potem pod dowództwem Władysława Wilkoszeskiego. 14 marca 1863 na obrzeżach Broku, podczas akcji, pięcioosobowy patrol z powstańców wpadł w kozacką zasadzkę. Benedyktowicz został ranny, nieprzytomnemu, obcięto prawą dłoń. W pobliskim miasteczku lekarz opatrzył prawy kikut i amputował lewą wcześniej ranioną rękę. Po powstaniu Benedyktowicz nie wrócił do zawodu leśnika, został artystą. Uczył się w warszawskiej Szkole Rysunku pod kierunkiem Wojciecha Gersona, potem kształcił się w Monachium, gdzie mimo kalectwa przyjęto go do tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Malował, rysował, pisał, posługując się specjalnie skonstruowanymi protezami. Po powrocie do Warszawy w 1872 roku został aresztowany i osadzony w Cytadeli. Po zwolnieniu 1873 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie kontynuował naukę w klasie kompozycji Jana Matejki. Przed I wojną światową przeniósł się do Lwowa, gdzie zmarł w roku 1926.

Katalog wystawy czasowej „Z twórczosci Ludomira Benedyktowicza (1844–1826). Artysty, leśnika"

Ludomir Benedyktowicz jest autorem licznych utworów plastycznych i literackich, z których do obchodzonej rocznicy nawiązuje obraz Nad mogiłą powstańczą. Dzieło w swej treści, według niektórych biografów, odnosi się do potyczki powstańców z kozakami w okolicach Broku, tej samej, w której stracił dłonie i w której przyszło mu pożegnać kolegę Benedykta Teresińskiego, pochowanego w lesie pod Feliksowem. Jest to jedno z najbardziej znanych przedstawień pokazujących ogrom bólu i tragedii, która dotknęła ludność polską w tamtych czasach.

Tekst: Konrad Bul