Wystawa czasowa Leśni pszczelarze udostępniona do zwiedzania 29 września br. powstała na podstawie scenariusza Grażyny Szelągowskiej (starszy kustosz Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu) i poświęcona jest pszczelarstwu. To jedno z najstarszych zajęć, jakie wykonywał człowiek od setek lat. Pionierami byli bartnicy (wójczyce, obelnicy), którzy pozyskiwali miód od dzikich pszczół, zakładając w tym celu leśne pasieki złożone  z uli drążonych w pniach drzew i nazywanych barciami. Początkowo bartnicy pracowali indywidualnie. Z czasem ludzie trudniący się tym zajęciem zaczęli łączyć się w grupy – związki bartne zwane bractwami, w których zasady współpracy regulowały tzw. kodeksy bartne. Na ziemiach polskich bartnictwo koncentrowało się głównie na obszarach bogatych w lasy i miało duże znaczenie ekonomiczne, a jego wartościowe produkty były przedmiotem eksportu na rynki europejskie. Bartnictwo zanikło w początkach XX wieku. Zaczęła rozwijać się wówczas hodowla pszczół w przydomowych pasiekach.

Pozyskiwany przez bartników miód wykorzystywany był w przeszłości głównie do słodzenia, wyrobu miodów pitnych, uważanych za polski napój narodowy, jak również do wypieku miodowników i pierników. Bardzo ważne znaczenie miał również wosk. Wykorzystywano go do wyrobu tabliczek służących do pisania, pieczęci i świec. W tradycyjnej kulturze ludowej, np. z regionu Kurpi, wosk służył także do lepienia figurek (wot), składanych w kościołach w różnych intencjach. W sztuce ludowej wosk służył do zdobienia pisanek. Zarówno miód, jak i wosk wykorzystywano w tradycyjnym lecznictwie ludowym.

Wystawa podzielona jest na 3 części: Bartnictwo, Pasiecznictwo i współczesne pszczelarstwo oraz Pożytki pszczele. Prezentowana ekspozycja stanowi rodzaj narracji, której celem jest takie wyjaśnienie faktów, aby odbiorca uwierzył, że były właśnie takie, jak chcą je przedstawić twórcy. Narracja, czyli opowieść muzealna o bartnictwie i o tym, co nastąpiło później utworzona jest przez odpowiednio dobrane eksponaty i pozostałe elementy ekspozycji. Wystawa dostarcza informacji i wrażeń, rozbudza emocje i wciąga do swoistego „dialogu”. To właśnie tej opowieści podporządkowany jest wybór eksponatów, które ilustrują zjawisko bartnictwa i pszczelarstwa.  

Do przeniesienia widza i umieszczenia go w minionym zjawisku, jakim było bartnictwo, służą, oprócz oryginalnych eksponatów, środki scenograficzne, stare fotografie, zapachy oraz archiwalny film Bartnictwo Puszczy Grodzieńskiej z 1938 r., który powstał na koszt organizacji pszczelarskich na podstawie badań prowadzonych przez nowo powstały (1937 r.) Dział Pszczelarski Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Realizację i zdjęcia wykonał dr Stanisław Sekutowicz, który zajmował się dawnymi technikami bartnymi i pszczelarskimi. Bartnikiem na filmie był Józef Milinkiewicz z Żubrówki w gminie Burszty (ok. 40 km na północny wschód od Grodna). Film został uznany za arcydzieło i stał się atrakcją XII Międzynarodowego Kongresu Pszczelarskiego w Zurychu w lipcu 1939 r. Podczas wojny film zaginął, a do Polski wrócił uszkodzony w latach 90. XX w. W pierwotnej wersji trwał prawdopodobnie 45 min., a zachowało się tylko 15 minut.

Ostatnim punktem otwarcia wystawy był korespondujący z filmem pokaz współczesnego wspinania się na drzewo przy pomocy tradycyjnej techniki bartniczej przy użyciu leziwa. Leziwo, czyli specjalnie plecione sznury zakończone ławeczką służą do wchodzenia na drzewa i pracy przy barciach.  Pokaz wykonał Rafał Liśkiewicz z Bractwa Bartnego. Bractwo to działa na terenie Puszczy Augustowskiej od 2013 r. Jego podstawowym celem jest dążenie do odrodzenia tradycji bartniczej na Ziemi Augustowskiej poprzez robienie (czyli dzianie) barci i opieka nad nimi, bowiem barcie stanowią naturalne siedliska pszczół.

Wystawa powstała ze zbiorów 9 w większości etnograficznych muzeów, szczególnie Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu i prezentowana będzie do końca sierpnia 2018 r. Ekspozycji towarzyszy wydawnictwo Komentarz wystawy, zawierające teksty Grażyny Szelągowskiej Leśni pszczelarze i Jerzego Adamczewskiego (Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie) Czy uda się powrót do przeszłości?

^{_{Tekst: dr Jerzy Adamczewski}}